ekonomi okumaları: Kızımla Ekonomi Sohbetleri: Kapitalizmin Kısa Tarihi – Yanis Varoufakis
Ekonomi bilimi modern dönem boyunca rasyonel olgular üzerinden insanların ve kurumların ekonomik davranış kalıplarını inceler. Bu davranış kalıplarını ise çeşitli istatistik ve ekonometrik yaklaşımlarla çeşitli bölge ve zaman dilimlerinde test ederek teori olarak literatüre kazandırır. Teoriler yapısı gereği ilgili bilim dalı ile yakından ilgili olmayan kişiler tarafından anlaşılması zor metinler olarak görülür. Bunun nedenini somut bir örneği soyutlama ile tüm diğer somut örneklerle eşleştirebilme gayreti olarak açıklayabiliriz. Teorilere bakıldığında sözel varlıklarının yanında sembolik gösterimlere de sahip olduğunu görürüz. Bu da kavramamızı eğer alana uzak biri isek daha da zorlaştırır. ‘’Matematik Sembollerinin Kısa Tarihi’’ adlı kitabında Joseph Mazur bu durumu tanımlarken bir fıkra ile açıklar:
Bir adam bir bara gittiğinde barın gediklisi olarak tanımlanacak kişilerin kahkahalara boğulduğunu görür. İçlerinden birisi ‘’Elli yedi!’’ dediğinde tüm bar kahkahalara boğulur. Yine bir başkası ‘’Seksen iki!’’ diye bağırır ve kahkaha tufanı artar. Adam barmene bu insanların neden sayılara bu kadar güldüklerini sorar. Barmen, oradaki insanların uzun zamandır gidip geldiklerini ve çok güldükleri fıkralara her seferinde tekrar tekrar anlatmak yerine numara verdiklerini söyler. Gedikliler kendi aralarında her bir numaranın ait olduğu fıkrayı bildikleri için hemen anlayarak kahkaha atar. Bu sefer adam bunun oldukça zekice olduğunu düşünerek bardakilere ‘’Yirmi iki!’’ diye bağırır fakat kimsenin gülmediğini ve dik dik baktıklarını görür. Adam bu durumu barmene sorduğunda barmen, ‘’Ee kardeş, sen iyi anlatamadın ama…’’ der.
Joseph Mazur bu durum için ‘’fiziksel olmayan bir cisim bilişsellik yolu ile bir ontolojiye sahip olur’’ der. Fıkradan da anlaşılacağı üzere bu bilişsel düzey eğer konuya ve alana hakim biri değilseniz sizi yabancılaştırır. Bir anda fıkrası gülünmeyen adam olarak ilan edilebiliriz. Yanis Varoufakis, ‘’Kızımla Ekonomi Sohbetleri: Kapitalizmin Kısa Tarihi’’ kitabıyla anlaşılması zor ve karmaşık ekonomik kavram ve teorileri ekonomi bilimine oldukça uzak olan kızına anlaşılması mümkün hale getirme gayreti gösterir. Aslında kendisinin her gün gittiği bir barda kızının olanları anlamasını kolaylaştırarak onu kendisine ve ortamına daha da yaklaştırma gayreti göstererek özlemini giderme çabası olarak da okuyabiliriz. Yazar bu problemin yalnızca kızı ile sınırlı olmadığını iyi bildiği için bu problemi yaşayan tüm insanları da dahil ederek, içtenliğini sunarak kitaplaştırır. Kitabın tümünde bu gayret başarılı bir şekilde kendini gösterir. Zorlu ve karmaşık teori ve kavramları oldukça seyreltilmiş öğelerle ve edebi bir üslup ile sunar.
Kitap asıl dili olan Yunanca’ da 2013 yılında yazılmışken 2017 yılında yazar tarafından İngilizce diline tercüme edilmiştir. Türkçe dahil diğer tüm dillere ise İngilizce tercümesinden çevrilen kitap yazılma amacı itibariyle iki temel amaç üzerine kurgulanmıştır. İlki ekonomi bilimini herkesin anlayabileyeceği bir dille anlatabilmek, ikincisi ise Yunanistan’da ikamet eden yazarın Avustralya’da yaşayan kızı ile sohbet etme arzusudur. Varoufakis gibi akademisyen olan felsefe bilimcisi Oruç Aruoba, Uzak isimli kitabında özlem kavramına yönelik edebi bir tanımlama yapmaktadır. Aruoba özlemi ‘’Özlem, örneğin, işitemeyeceğini bildiğin birisine – yalnızca ona; ama, kendi kendine – ‘’neredesin?’’ diye seslenmektir’’ diye tanımlar. Kitabın satırları arasında ekonominin rasyonel ve acımasız kavramlarının özlem penceresinden anlatıldığı açıkça görülmektedir. Teori ve kavramların basit düzeyde anlatılma çabası oldukça zor bir edinimdir. Varoufakis, Birmingham Üniversitesi’ndeki Matematiksel İstatistik alanındaki yüksek lisans derecesi ve Birleşik Krallık Essex Üniversitesi’nden aldığı Ekonomi alanındaki doktora derecesi ile akademik bakış açısına sahip bir ekonomist olmasının yanında Yunanistan ekonomisini bakanlık düzeyinde yönetmesiyle de önemli bir Yunan politikacıdır. Yazar bu altyapısı ile makro çerçevedeki kompleks ekonomi kavramlarını oldukça anlaşılır bir şekilde anlatabilmiştir. Yazar ekonominin ekonomistlere bırakılmayacak kadar önemli olduğu inancını taşımakta ve ‘neden bu kadar çok eşitsizlik var?’ gibi oldukça temel ve sosyal birçok faktöre bağlı olan sorulara cevap vermeye çalışır. Kitaba metodolojik olarak bakıldığında akademik yazımın gerektirdiği dipnot, referans ya da yöntem gibi bölüm ve içerikleri içermediğini görürüz. Kitabın yazılma amacı dikkate alındığında bu eksikleri eleştiri olarak sunmanın biraz insafsız bir davranış olacağı kanaati oluşmaktadır. Kitap genel olarak bir kapitalizm eleştirisi içermektedir. Yazar bu eleştiriyi yaparken kapitalizm yerine piyasa toplumu ifadesini tercih eder. Bu tercihin arka planında bilinçli bir jargondan uzaklaşma tercihi görülmektedir. Jargondan uzaklaşma tercihi hem alandan gelecek eleştirilere karşı bir koruma kalkanı olarak görülebilirken hem de yazarın içtenlikle yazdığı, bir baba olarak düşüncelerini paylaştığı bir eserde kızı ile babanın arasına kimseyi dahil etmek istememesi, o özel alanı koruma gayreti olarak da görülebilir. Varoufakis, kitabında girişimciliğin nasıl işlediği, piyasaların yapısal sorunlarının neler olduğunu, teknolojinin fayda-zarar çelişkileri barındırdığını ve paranın özellikle ikinci dünya savaşı sonrası nasıl bir süreç içerisinde hayatımıza girdiğini ve bugün nasıl bir yerde olduğuna dair soru ve sorgulamalara yer verir. Bu sorgulamalardan piyasa için geleceğe yönelik toplumsal beklentilerin piyasanın geleceğini de belirlediği tezini savunur. Varoufakis sorularına aradığı cevapları daha anlaşılabilir kılmak adına edebi eserlerdeki olay ve olgulardan beslenir. Karmaşık konuları açıklamada edebi eserleri matematiksel analiz ve verilerden daha güçlü bir şekilde kullanarak ekonomi bilimini açıklamada modern araçlar olan istatistik ve ekonometri kadar farklı alternatiflerin de kullanılabileceğini ortaya koyar. Varoufakis’in kitapta getirdiği en temel eleştiri ekonomik yapıdan ziyade ekonomistleredir. Ekonomistlerin ekonominin dilini karmaşık hale getirerek ideolojik bir tutuma sahip olduklarını öne sürerek onları astrolojinin karmaşık dilini kullanan astrologlara benzeterek hicveder. Ekonomi bilimini seküler bir din olarak ifade eden Varoufakis, ekonomistlerin kullandığı bu anlaşılmaz dilin yapısal sorunları örtmek adına bir araç olarak kullanıldığı söyler.
Son olarak tahlil katılımcılarının oldukça keyifle okudukları ve keyifli buldukları kitap için getirilebilecek eleştiriler oldukça sınırlı olduğu kanaati doğmuştur. Kitabın içerdiği tezlerin oldukça genel olması, yazarın sohbet havasında yazmış olması, sunduğu tezleri belirgin kaynaklara dayandırmadan kendi zihin süzgecinden geçirerek samimi bir dille sunması eleştirinin alanını daraltmaktadır. Tüm bunlara rağmen içeriği itibariyle oldukça dolu olan ve temel düzeyde anlama kabiliyetini destekleyen bir eser olduğu bir gerçektir.
Yazar: Muhammet Sait Bozik
Kaynakça
Mazur, J. (2022). Matematik Sembollerinin Kısa Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Aruoba, O. (2020). Uzak. İstanbul: Metis Yayınları.
Varoufakis, Y. (2019). Kızımla Ekonomi Sohbetleri – Kapitalizmin Kısa Tarihi. İstanbul: Epsilon .
Kılıç, E. M. (2021). Yanis Varoufakis, Kızımla Ekonomi Sohbetleri: Kapitalizmin Kısa Tarihi, İstanbul: Epsilon Yayınevi, 2019, 165 s. İnsan ve Toplum, 11(4), 241–245.
